Wednesday, November 11, 2009

Κρίση και Ελπίδα : Η δικιά τους και η δικιά μας – Μέρος 3
του Νόαμ Τσόμσκι

Στο τρίτο μέρος του άρθρου ο Νόαμ Τσόμσκι παρουσιάζει το ρόλο του κράτους στην ανάπτυξη της οικονομίας. Προβάλλει με αυτό τον τρόπο επιχειρήματα κατά αυτών που συνδέουν την οικονομική ανάπτυξη αποκλειστικά με την ελεύθερη αγορά και τον νεοφιλελευθερισμό. Κάνοντας μία μικρή ιστορική αναδρομή παραθέτει παραδείγματα καινοτομιών που οφείλονται σε κρατικές χρηματοδοτήσεις και αποκαλύπτει τη στενή σχέση της αποικιοκρατίας και του εμπορίου σκλάβων με την οικονομία. Είναι αξιοσημείωτο ότι θεωρεί την αποικιοκρατία και το εμπόριο σκλάβων ως μια αποτρόπαια κρατική παρέμβαση στην οικονομία.


Ο χαρακτηρισμός “χρυσή εποχή” είναι επίσης αμφισβητήσιμος. Η περίοδος μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως περίοδος “κρατικού καπιταλισμού.” Ο κρατικός τομέας ήταν και παραμένει βασικός παράγοντας ανάπτυξης και καινοτομίας μέσω πρακτικών όπως η έρευνα, οι επιδοτούμενες συμβάσεις, οι χρηματοδοτήσεις και οι διασώσεις (bailouts) ιδιωτικών εταιρειών. Στις ΗΠΑ οι πολιτικές αυτές ήταν κυρίως μέριμνα του Πενταγώνου κατά τη διάρκεια όπου η αιχμή της οικονομίας ήταν οι ηλεκτρονικές τεχνολογίες. Κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία μετατόπιση προς το χώρο της υγείας μιας και η αιχμή της έρευνας τα τελευταία χρόνια μετατοπίστηκε προς τη βιολογία. Μερικά παραδείγματα καινοτομιών οι οποίες οφείλονται σε κρατικές χρηματοδοτήσεις είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, το Ίντερνετ, οι δορυφόροι, οι τεχνολογίες πληροφορίας, τα επιβατικά αεροσκάφη, φαρμακευτικά προϊόντα, και προϊόντα βιοτεχνολογίας. Ο σημαντικός ρόλος του κράτους στην ανάπτυξη της τεχνολογίας πρέπει να παίρνεται σοβαρά υπόψη από τις οργισμένες φωνές κατά των παρεμβατικών πολιτικών του κράτους στην οικονομία. Την ίδια στιγμή μάλιστα όπου ο ιδιωτικός τομέας προκάλεσε την οικονομική κρίση, η οποία όντας τόσο ισχυρή έβλαψε όχι μόνο τις φτωχές χώρες του Νότου αλλά και τις πλούσιες του Βορρά. Φωνές λοιπόν σαν και αυτή του ιστορικού Niall Ferguson που διαμηνύουν ότι “το μάθημα της οικονομικής ιστορίας είναι ξεκάθαρο. Η οικονομική ανάπτυξη... είναι αποτέλεσμα της τεχνολογικής καινοτομίας και της αύξησης της παραγωγικότητας, πράγματα τα οποία προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα και όχι από το κράτος”, ακούγονται ιδιαίτερα ύποπτες. Την ίδια ώρα μάλιστα όπου προφανώς γράφτηκαν σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και στάλθηκαν μέσω Ίντερνετ. Δύσκολα λοιπόν το μάθημα ιστορίας του Ferguson μπορεί να γίνει πιστευτό.

Οι κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία δεν είναι φαινόμενο που παρατηρήθηκε μόνο μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Αντίθετα το κράτος πάντοτε ήταν κεντρικός παράγοντας της οικονομικής ανάπτυξης. Όταν οι αμερικάνικες αποικίες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους ήταν ελεύθερες να καταργήσουν οικονομικές πολιτικές που υπαγόρευαν την τήρηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος στις εξαγωγές και ανάγκαζαν τις αποικίες να εισάγουν τεράστιες ποσότητες Βρετανικών βιομηχανικών προϊόντων. Αντίθετα η Χαμιλτόνια οικονομία καθιέρωσε υψηλά τιμολόγια στις εξαγωγές, πράγμα που οδήγησε στην ανάπτυξη της βιομηχανίας στην Αμερική. Ο ιστορικός πολιτικής οικονομίας Paul Bairoch χαρακτηρίζει τις ΗΠΑ ως “τη μητέρα χώρα του μοντέρνου κρατικού παρεμβατισμού” με τις μεγαλύτερες τιμολογήσεις εξαγωγών κατά την περίοδο της μεγάλης ανάπτυξης. Οι πολιτικές προστατευτισμού της οικονομίας συνεχίστηκαν μέχρι τα μισά της δεκαετίας του 20, όπου η ανάπτυξη των ΗΠΑ ήταν σε πολύ μεγαλύτερα επίπεδα από όλων των υπόλοιπων χωρών. Επίσης σε όποια περίπτωση κρίνονταν αναγκαίο οι πολιτικές προστατευτισμού εφαρμοζόταν ξανά. Για παράδειγμα ο Ρέιγκαν μεταξύ άλλων μέτρων διπλασίασε και τον προστατευτισμό την αμερικάνικης οικονομίας για να προστατεύσει τις αμερικάνικες επιχειρήσεις όταν βρέθηκαν ανίκανες να συναγωνιστούν τις αντίστοιχες Ιαπωνικές.

Η εφαρμογή “ορθόδοξων” οικονομικών πολιτικών που επέβαλλαν οι αποικιοκράτες στις αποικίες εμπόδιζε την οικονομική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα τους. Είναι αξιοσημείωτο ότι η Ιαπωνία κατάφερε να αναπτυχθεί αφού είχε αντισταθεί σθεναρά στην αποικιοκρατία. Άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ αναπτύχθηκαν ραγδαία αφού πρώτα απαγκιστρώθηκαν από την αποικιοκρατία. Οι οικονομικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν στις αποικίες είναι ο βασικός παράγοντας που οδήγησε στο διαχωρισμό μεταξύ φτωχού Νότου και πλούσιου Βορρά. Όπως πολλοί άλλοι ιστορικοί πολιτικής οικονομίας έτσι και ο Bairoch συμπεραίνουν μετά από ευρεία έρευνα ότι “είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί άλλη περίπτωση στην ιστορία όπου τα γεγονότα βρίσκονται σε τόση μεγάλη αντίθεση με την κυρίαρχη θεωρία” η οποία υποστηρίζει ότι οι ελεύθερες αγορές είναι η κινητήριος δύναμη της ανάπτυξης. Ακόμη και το “παιδί” του φιλελευθερισμού, η Χιλή εξαρτάται οικονομικά σε μεγάλο βαθμό από τη Codelco που είναι μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής χαλκού παγκοσμίως και η οποία εθνικοποιήθηκε από τον πρόεδρο Allende.

Κατά τη διάρκεια την βιομηχανικής επανάστασης η βιομηχανία επεξεργασίας βαμβακιού βασιζόταν κυρίως στο εμπόριο σκλάβων και σε εθνοκαθάρσεις, οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν ως αποτρόπαιες μορφές κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Παρόλο που θεωρητικά το φαινόμενο των δούλων τερματίστηκε μετά τον Αμερικάνικο Εμφύλιο, επανεμφανίστηκε αργότερα μετά την περίοδο Ανασυγκρότησης (Reconstruction era) σε διαφορετική μορφή. Η ποινικοποίηση της Αφρο – Αμερικανικης κουλτούρας και η εκτενής χρήσης την καταναγκαστικής εργασίας αποτελούν σύγχρονες μορφές δημιουργίας και εκμετάλλευσης δούλων. Το φαινόμενο αυτό συνεχίστηκε μέχρι το ξέσπασμα του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Η βιομηχανική επανάσταση από τα τέλη του 19ου αιώνα βασιζόταν κατά μεγάλο βαθμό σε αυτή τη νέα μορφή δουλείας το μέγεθος της οποίας μόλις τελευταία αποκαλύφθηκε από τον Douglas Blackmon σε μια λεπτομερειακή μελέτη για το Wall Street Journal. Μετά τον τέλος του πολέμου οι Αφρό – Αμερικάνοι για πρώτη φορά απέκτησαν κοινωνικά και οικονομικά προνόμια. Αυτό όμως κράτησε ελάχιστα αφού κατά την περίοδο του νεοφιλελευθερισμού η χυδαία πρακτική της ποινικοποίησης και της καταναγκαστικής εργασίας επανεμφανίστηκε με αυτό που οι εγκληματολόγοι ονόμασαν “το σύνδρομο της βιομηχανικής φυλακής (the prison-industrial complex)”, ένα αποκλειστικά αμερικάνικο φαινόμενο που συνεχίστηκε μέχρι την δεκαετία του 1980 και υποστηρίχθηκε από την παραγωγική βιομηχανία.

Το Αμερικάνικο σύστημα μαζικής παραγωγής που κατέπληξε ολόκληρο τον κόσμο κατά τον 19ο αιώνα δημιουργήθηκε σε μεγάλο βαθμό από το στρατό. Προβλήματα όπως η δημιουργία σιδηροδρόμων στην τεράστια αμερικάνικη ενδοχώρα ξεπερνούσαν τις δυνατότητες του ιδιωτικού τομέα. Έτσι η δοκιμασία πέρασε στα χέρια του κράτους και συγκεκριμένα του στρατού. Έναν αιώνα αργότερα τα μεγαλύτερα προβλήματα της ηλεκτρολογίας και της μηχανολογίας έβρισκαν λύση σε στρατιωτικά εργαστήρια όπου διαπρεπέστατοι επιστήμονες πραγματοποιούσαν έρευνα. Η έρευνα φυσικά χρηματοδοτούταν από το κράτος και τα αποτελέσματα αυτής διοχετεύονταν αργότερα στην αγορά. Πολλοί ιστορικοί παρομοιάζουν τα παραπάνω παραδείγματα με τα διαστημικά προγράμματα σήμερα. Ο “Πόλεμος των Άστρων” του Ρέιγκαν πουλήθηκε στην βιομηχανία ως ένα ακόμη δώρο του κράτους.

Noam Chomsky
chomsky.info, September/October 2009
Μεταφραση: Πράπας Δημήτρης 11/11/2009
Διαβάστε το στα αγγλικά

2 comments:

  1. Καλή δουλειά. χρειάζονται τέτοια κείμενα να είναι προσβάσιμα από πολλούς ανθρώπους!

    ReplyDelete