Κρίση και Ελπίδα : Η δικιά τους και η δικιά μας του Νόαμ Τσόμσκι – Μέρος 1

Στο πρώτο μέρος του άρθρου αυτού ο Νόαμ Τσόμσκι αναφέρεται στην κρίση φτώχειας που είναι συνεχή φαινόμενο σε συγκεκριμένα μέρη του κόσμου. Η κρίση φτώχειας διερευνάται σε βάθος και αντιδιαμετρικά με την οικονομική κρίση που ταλανίζει τις αναπτυγμένες χώρες τα τελευταία χρόνια. Σαν βασικά παραδείγματα χρησιμοποιεί τις περιπτώσεις του Μπαγκλαντές και της Αϊτής. Και οι δύο χώρες, ενώ πριν την εισβολή των ευρωπαίων ευημερούσαν έχουν φτάσει σήμερα να είναι παγκόσμια σύμβολα φτώχειας και δυστυχίας.


Θα ξεκινήσω με λίγα λόγια για τον τίτλο. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο να κάνεις διαχωρισμούς όπως “εμείς και οι άλλοι” ή “δικό τους και δικό μας”. Και ενώ πιστεύω πως κανένας δε είναι απολύτως ικανός να μιλάει για “εμάς”, θα προσποιηθώ ότι είναι δυνατό και θα το επιχειρήσω.

Υπάρχει επίσης ένα πρόβλημα με τον όρο κρίση. Για ποια από όλες μιλάμε? Υπάρχουν πολλαπλές κρίσεις άρρηκτα συνυφασμένες μεταξύ τους πράγμα του κάνει το διαχωρισμός τους σχεδόν αδύνατο. Αλλά όπως και παραπάνω θα προσποιηθώ ότι μπορούν να διαχωριστούν για λόγους απλότητας.

Ένας τρόπος να ξεκινήσουμε είναι το άρθρο του New York Review of Books της 11ης Ιουνίου. Η τίτλος στο εξώφυλλο γράφει “Πως να αντιμετωπίσουμε την Κρίση”. Το τεύχος φιλοξενεί σειρά από άρθρα ειδικών οι οποίοι καλούνται να δώσουν απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Για την Δύση ο όρος “κρίση” είναι ξεκάθαρος. Είναι η οικονομική κρίση που ξέσπασε τελευταία και επηρέασε σε μεγάλο ποσοστό όλες τις πλούσιες χώρες του πλανήτη. Γι' αυτό το λόγο θεωρείτε από τους πάντες ότι είναι εξαιρετικής σημασίας. Αλλά ακόμη και για τις πλουσιότερες χώρες αυτή δεν είναι η μόνη κρίση αλλά ούτε και η πιο ισχυρή. Για παράδειγμα στις 26 Οκτωβρίου του 2008 η εφημερίδα του Μπαγκλαντές The New Nation έγραφε:

“Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ τρισεκατομμύρια έχουν ξοδευτεί για να χρηματοδοτηθούν τα διεθνή οικονομικά ινστιτούτα το ποσό που αρχικά είχε υπολογιστεί για να δοθεί για την κρίση πείνας μειώθηκε τραγικά. Αρχικά είχε αποφασιστεί στη συνδιάσκεψη της Ρώμης να δοθούν 12.3 δισεκατομμύρια. Τελικά το ποσό που έχει δοθεί είναι μόλις 1 δισεκατομμύριο. Η ελπίδα ότι τουλάχιστον οι συνθήκες εξαιρετικής φτώχειας θα αντιμετωπιστούν μέχρι το 2015 που ήταν στόχος του UN's Millennium Development Goals φαίνεται μη πραγματοποιήσιμη σήμερα εξαιτίας όχι της έλλειψης χρημάτων αλλά της έλλειψης θέλησης.”

Το άρθρο συνεχίζει προβλέποντας ότι η Παγκόσμια Ημέρα Σίτισης τον Οκτώβρη του 2009 “θα φέρει... καταστροφικά νέα για την κατάσταση των φτωχών του κόσμου...τα οποία το πιθανότερο είναι να μείνουν απλώς νέα χωρίς καμία ουσιαστική ανταπόκριση.” Οι ηγέτες της Δύσης φαίνονται αποφασισμένοι να εκπληρώσουν την παραπάνω πρόβλεψη. Στις 11 Ιουνίου οι Financial Times ανέφεραν ότι “το πρόγραμμα για της παγκόσμια πείνα των Ηνωμένων Εθνών μειώνει το μέγεθος της ανθρωπιστικής βοήθειας και διακόπτει επιχειρήσεις σε χώρες οι οποίες αντιμετωπίζουν τεράστια δημοσιονομικά προβλήματα”. Θύματα αυτής της απόφασης είναι χώρες όπως οι Αιθιοπία, η Ρουάντα, η Ουγκάντα και άλλες. Η μεγάλη μείωση της βοήθειας έρχεται την ώρα που ο αριθμός των φτωχών ξεπέρασε το 1 δισεκατομμύριο, με αύξηση της τάξης των 100 εκατομμυρίων τους τελευταίους έξι μήνες.

Όπως η The New Nation προέβλεψε η ανακοίνωση του Παγκόσμιου Προγράμματος Σίτισης δεν έλαβε τη προσοχή που της άξιζε από τον παγκόσμιο τύπο. Ενδεικτικό είναι ότι οι New York Times κάλυψαν το γεγονός μόνο σε ένα άρθρο 150 λέξεων στην δέκατη σελίδα. Τέτοιες πρακτικές φυσικά δεν είναι ασυνήθιστες. Τα Ηνωμένα Έθνη δημοσίευσαν επίσης μία έρευνα που αναφέρει ότι η απερήμωση περιοχών φέρνει σε κίνδυνο τις ζωές περίπου ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων. Με αφορμή την παραπάνω έρευνα καθιέρωσαν την Παγκόσμια Μέρα κατά της Απερήμωσης. Ο στόχος είναι να καταπολεμηθεί η απερήμωση προκαλώντας την ευαισθητοποίηση του κοινού στις χώρες μέλη των Ηνωμένων Εθνών. Η προσπάθεια επίσης πέρασε απαρατήρητη από των αμερικάνικο τύπο.

Είναι διδακτικό να θυμηθούμε ότι όταν οι Βρετανοί κατακτητές έφτασαν στο Μπαγκλαντές έμειναν θαμπωμένοι από τον φυσικό πλούτο της χώρας. Σύντομα η ίδια αυτή χώρα θα γινόταν σύμβολο φτώχειας και δυστυχίας.

Όπως αποδεικνύεται από την περίπτωση του Μπαγκλαντές η κρίση φτώχειας δεν είναι μόνο αποτέλεσμα έλλειψης ενδιαφέροντος των πλούσιων χωρών. Σε μεγάλο βαθμό οφείλεται σε συγκεκριμένες επιλογές των διαχειριστών της παγκόσμιας οικονομίας προς όφελός τους. Είναι επίσης διδακτικό να έχουμε στο μυαλό μας την διαπίστωση του Άνταμ Σμιθ όσον αφορά στην Αγγλική πολιτική. Παρατήρησε λοιπόν ότι οι αρχιτέκτονες της πολιτικής – στις μέρες του αυτοί ήταν οι έμποροι και οι βιομήχανοι – έκαναν σίγουρο ότι τα δικά τους συμφέροντα “θα προασπίζονται” όσο “καταστροφικά” και αν είναι τα αποτελέσματα σε άλλους ανθρώπους συμπεριλαμβανομένου πολίτες της Αγγλίας και περισσότερο σε αυτούς που ήταν τα αντικείμενα “της βάρβαρης αδικίας των Ευρωπαίων”. Το τελευταίο αναφερόταν κυρίως στους κατοίκους της Ινδίας που ήταν και το βασικό αντικείμενο έρευνας του Άνταμ Σμιθ όσον αφορά στην επέκταση της Ευρώπης.

Η κρίση πείνας ξεκίνησε αρχικά και πιο έντονα στην Αϊτή στις αρχές του 2008. Όπως και το Μπαγκλαντές, η Αϊτή είναι παράδειγμα φτώχειας και δυστυχίας. Επίσης όταν οι Ευρωπαίοι κατακτητές πρωτοεμφανίστηκαν το νησί ήταν αξιοθαύμαστα πλούσιο και ο πληθυσμός ευημερούσε. Αργότερα έγινε μια από τις βασικές πηγές πλούτου της Γαλλίας. Η σημερινή κρίση πείνας ανιχνεύεται πίσω στο 1915 όταν ο Woodrow Wilson κατέλαβε το νησί. Η κατάληψη του νησιού συνοδευτική από ακραίες βαρβαρότητες. Μεταξύ των εγκλημάτων του Wilson ήταν και η διάλυση του κοινοβουλίου της Αϊτής όταν αυτό αρνήθηκε να επικυρώσει συνθήκη που επέτρεπε στις αμερικάνικες επιχειρήσεις να καταλάβουνε την γη της Αϊτής. Ο Wilson τότε έκανε εκλογές με τις οποίες η συνθήκη επικυρώθηκε με 99,9%. Μόνο στο 5% του πληθυσμού επιτράπηκε να ψηφίσει. Όλα τα παραπάνω θα μείνουν στην ιστορία ως “Ο Ιδεαλισμός του Wilson”.

Αργότερα το USAID (United States Agency for International Development) ενεργοποίησε πρόγραμμα με σκοπό να μετατρέψει την Αϊτή στην “Ταϊβάν της Καραϊβικής” χρησιμοποιώντας τη γνωστή τακτική του συγκριτικού πλεονεκτήματος: Η Αϊτή έπρεπε να εισάγει τρόφιμα και προϊόντα από τις ΗΠΑ και συγχρόνως φτηνό εργατικό δυναμικό (κυρίως γυναίκες) θα χρησιμοποιούνταν σε εργοστάσια συναρμολόγησης που ανήκαν στις ΗΠΑ. Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές στην Αϊτή το 1990 απείλησαν την παραπάνω οικονομική πολιτική. Η φτωχή πλειοψηφία πήρε μέρος στις εκλογές και κατάφερε να εκλέξει τον δικό του υποψήφιο, τον λαϊκιστή ιερέα Jean-Bertrand Aristide. Η Ουάσινγκτον κινήθηκε ταχύτατα με τις γνωστές πρακτικές με σκοπό να υπονομεύσει το νέο καθεστώς. Μερικούς μήνες αργότερα στρατιωτικό πραξικόπημα έλαβε χώρα και η χούντα που εγκαθιδρύθηκε εφάρμοσε πολιτικές τρομοκρατίας οι οποίες υποστηρίχθηκαν από τις κυβερνήσεις των Μπους και Κλίντον. Το 1994 ο Κλίντον αποφάσισε ότι ο πληθυσμός της Αϊτής συμμορφώθηκε και έστειλε αμερικάνικες δυνάμεις που επανέφεραν τον εκλεγμένο πρόεδρο με την προϋπόθεση να ακολουθήσει αυστηρά νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Συγκεκριμένα δεν επιτρεπόταν καμία προστατευτική πολιτική του κράτους στην οικονομία της Αϊτής. Το αποτέλεσμα ήταν οι αγρότες ρυζιού της Αϊτής να μην μπορούν να ανταγωνιστούν την αμερικάνικη αγροτική βιομηχανία η οποία αξίζει να σημειωθεί ότι χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από των “Ιερέα της Ελεύθερης Αγοράς” Ρόναλντ Ρέιγκαν.

Αυτό που ακολούθησε δεν είναι καθόλου πρωτόγνωρο. Το 1995 μια έκθεση του USAID ανέφερε ότι “οι εξαγωγές και η πολιτική επενδύσεων” – την οποία επέβαλλε η Ουάσινγκτον – θα “πιέσει αδυσώπητα την εγχώρια παραγωγή ρυζιού.” Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές διέλυσαν στην κυριολεξία ότι είχε απόμεινε από την οικονομία της Αϊτής και οδήγησαν τη χώρα στο χάος, το οποίο επιταχύνθηκε από τον τερματισμό της βοήθειας από την κυβέρνηση Μπους. Το Φεβρουάριο του 2004 οι δυο παραδοσιακοί βασανιστές της Αϊτής, οι ΗΠΑ και η Γαλλία, υποστήριξαν ακόμη ένα στρατιωτικό πραξικόπημα και εξόρισαν για ακόμη μία φορά τον πρόεδρο Aristide. Η Αϊτή είχε χάσει πλέον την ικανότητα να ταΐσει τον εαυτό της κάτι που άφηνε την χώρα εξαιρετικά ευάλωτη στον πληθωρισμό των τιμών και είχε ως αποτέλεσμα της κρίση πείνας του 2008.

Η ιστορία είναι λίγο πολύ η ίδια σε αρκετές περιοχές του κόσμου. Με μια στενή λογική θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι η κρίση πείνας είναι αποτέλεσμα της έλλειψης ενδιαφέροντος του δυτικού κόσμου. Η αλήθεια όμως είναι ότι οφείλεται κυρίως στην προσκόλληση του κράτους σε εταιρικές πολιτικές, το οποίο είναι μια λανθασμένη γενίκευση των θεωριών του Άνταμ Σμιθ. Αυτά είναι θέματα που εύκολα διαφεύγουν της προσοχής όπως επίσης είναι και το γεγονός ότι η χρηματοδότηση τραπεζών δεν είναι σε καμία περίπτωση το μέλημα των ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων οι οποίοι αναγκάζονται να ζούνε σε συνθήκες εξαιρετικής φτώχειας, συμπεριλαμβανομένων και των δεκάδων εκατομμυρίων φτωχών οι οποίοι ζούνε σε αναπτυγμένες χώρες.

Στο περιθώριο της παραπάνω συζήτησης θα μπορούσαμε επίσης να αναφέρουμε ένα επιπλέον γεγονός σχετικό με την οικονομική κρίση και την κρίση πείνας. Στην τελευταία ετήσια αναφορά του SIPRI, του σουηδικού ινστιτούτο της έρευνας για την ειρήνη, αναφέρεται ότι οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες είναι υπέρογκες και συνεχίζουν να αυξάνονται. Οι ΗΠΑ σπαταλάει σε τέτοιες δαπάνες όσο όλος ο υπόλοιπος κόσμος μαζί και είναι εφτά φορές μεγαλύτερες από τον δεύτερο στη σειρά που είναι η Κίνα.

Noam Chomsky
chomsky.info, September/October 2009
Μεταφραση: Πράπας Δημήτρης 8/11/2009
Διαβάστε το στα αγγλικά